اين قصيده تاريخى كه در ديماه ۱۳۳۲ سروده شده
آينهى تمام نماى حقايق مربوط به كودتاى ۲۸ مرداد
است كه مساعى امپرياليزم انگليس و امريكا را در
ساقط كردن حكومت ملى دكتر محمد مصدق و
بازگرداندن شاه دست نشانده روايت مىكند.
كنون كه داد رخ زردم از ملال خبر
بيار ساقى گلچهره باده ى احمر
بريز باده مرا آن چنان كه از مستى
نه سر زپاى شناسم دگر نه پاى از سر
مگر فرو بنشانى ز آب آذرگون
خود اين شراره كه بر خاست مر مرا ز جگر
سپندوار چو دل سوزدم در آتش غم
ز سينه سر كشد آهم چو دود از مجمر
چنان كه ماهى مسكين درون تابه گداخت
دلم به سينه گدازان بود ز تابِ شرر
هلال وار چو هر شب فزايدم اندوه
به سان بَدْر به كاهش گرايدم پيكر
قرين آه و فغانم چو نور با مشعل
انيس جوش و خروشم چو تيغ با جوهر
دچار سوز و گدازم، قرين آتش غم
اسير درد و عذابم غريقِ آب بصر
پر است دامنم از گوهرِ سرشكِ ملال
ز دست جور خيانتگرانِ بد گوهر
ز غم خراب نگر كشور وجود مرا
كنون كه كشور ايران خراب شد يكسر
چه گويمت كه ز بيداد خائنان رخ داد
يكى مصيبت هائل ز هر بَلّيه بتر
ز كينه توزى اغيار، فتنه اى برخاست
كه گَردِ آن ننشاند به روزگار، مطر[۱]
شگرف سانحه اى رخ نمود و چهره گشود
به رغم پاكنژادانِ دلنشين منظر
بدان زمان كه شد ايران ز فرِّ نهضت خويش
به دفع شّرِ اجانب قرين فتح و ظفر
بدان زمان كه بس آوازه شهامت و شور
فتاد در همه گيتى ز خلق اين كشور
بدان زمان كه غَريوِ قيام و جنبش خلق
به جنب و جوش برانگيخت خِطّه خاور
بدان گهى كه در ايران نهال استقلال
ز خون پاكدلان سر كشيد و داد ثمر
بدان گهى كه (مصدق) ز كان نفت جنوب
نمود خلع يد از «انگليس» غارتگر
چو آتشى كه فتد در چنار، دشمن را
از اين ستيزه فراخاست دودكين از سر
به زَرق و حيله در اِغواى دولت آمريك
فزود سعى، بريتانياى حيلت ور
رضاى «روس» به كف كرد، هم بدين هنجار
كه بر دو ديده ى همسايه اش زند نشتر
به دست يارى هم انگليس و امريكا
شدند يك دله در طرح گونه گونه صور
به دفع نهضت اين مُلك هر دوان همدوش
زدند دامن همت زچابكى به كمر
بر آن شدند كه از خائنان گروهى را
كنند در پى اين كار اجير و فرمانبر
نخست رو به سوى مجلس سنا كردند
كه بود مجمع جمعى شيوخ تن پرور
در آن مكان ز پى دفع (دولت ملى)
زمينه چينى دشمن بُروز داد اثر
ولى به فضل خداى جهان به خير گذشت
فرا رسيده بلايى كه بود همره شر
به سر رسيد ز تفسير مجلس شورا
نخست دوره ى منفور مجلس ديگر[۲]
سپس به عامل تفريق رو نهاد رقيب
فكند تفرقه در جمع كهتر و مهتر
به حكم «تفرقه انداز و خود حكومت كن»
كه بود و هست شعار حريفِ حيلتگر
ميان (جبهه ملى) فكند سنگ نفاق
كه در كنار كشد شاهد فراغ ايدر
وزان سپس به نهم روز در مهِ اسفند
بزاد فتنهاى از خصم، چون ز سنگ آذر[۳]
وليك بىاثر آمد ز جنبشِ احرار
خروش و غلغل درباريانِ كين گستر
سپس به مجلس شورا نهاد روى اميد
كه بود چند نماينده اش كهين چاكَر
به يك اشاره كه فرمود چاكران را خصم
زدند دست بصد رشته كار بس منكر
به مجلس اندر از اعمال چند خائن دون
نفوذ عامل تخريب شد نمايانتر
ولى به سعىِ نمايندگان نهضت بود
كه گشت سعى و كيلان هر زه پوى، هدر
به ختم هفدهمين دوره داد رأىِ دُرست
ستوده ملت والانژاد والافَر[۴]
به انحلال كشانيد ملت آن مجلس
كه بود مركز اخلال چند بى مشعر
چو خواست ملت ايران بقاى دولت خويش
به رغم دشمن بدخواه و حاسدِ مضطر
ز بهر زيرو زبر كردن بناى اميد
كشيد خصم دغا پيشه نقشه ى آخر
بريخت طرح يكى كودتاى وحشتناك
به دست شاه و اميران خائن لشكر
نويد داد به دستار بندِ دربارى
كه تخت و تاج دهد اقتدار بر منبر
نثار كرد بر اولاد ناخلف زر و سيم
كه تا زنند به پهلوى مام خود خنجر
چنان كه خدمت بيگانه را كمر بستند
دو تن ز لشكر (دارا)، به كام (اسكندر)
به قصد كشور دارا خود آن سكندر خوى
بسا سپهبد و سرهنگ را خريد به زر
چو (ماهيار) و چو (جانوسيار) بدفرجام
شدند اجنبيان را، سپاهيان ياور
به نام حامل فرمان عزل، سرهنگى
به آشيان (مصدق) شتافت گاهِ سحر
به امر شاه خيانت پناه شد مأمور
به طرد دولت آن پيشواى نامآور
دو تن وزير و نمايندهاى ز مجلس را
كشيد نيمه شب (كودتا) به بند اندر[۵]
نيوفتاد وليكن بفضل بار خداى
به چنگ ديو لعين رهبر فرشته سِيَر
ز هوشيارى مستحفظان پرده سراى
شد آشكاره بدانديشى ملامت خر
به امر آمر دولت فتاد اندر بند
خود آن فريفته مأمور ايستاده به در
چو بامداد خبر يافت شه زوقعهى دوش
به سوى خارج اين سرزمين گُزيد سفر
چو تيغ بر رخ ملت كشيده بُد، ناچار
گريخت از خطر انتقام و شد ز مقر
نهاد روى از ايران به سوى مرز «عراق»
كه بيمناك بُد از خشم ملت و كيفر
عقيم ماندن اين نقشه ى شآمت بار
ز بهر ملت ما بود يك خجسته خبر
پىِ نكوهش عمّال «كودتا» افتاد
خروش ملت ايران به گنبد اخضر
گذشت يكدو صباحى و اندر آن ايام
بريخت خصم دغل طرح كودتاى دگر
به دستيارى عمال خويش گِرد آورد
گدا و لوطى و قدّاره بند از همه در
سپس گشود سرِ بَدرهى[۶] زر آمريكا
بداد سيم و زر اوباش ملك را بيمر
اشاره كرد كه بلوا كنند در همه شهر
به نام حامى شاه و مخالف رهبر
به هم نوايى اينان سپاهيان را نيز
مِثال داد كه غوغا كنند در معبر
فريفت عربده جويان ملك را به (دلار)
كه در عناد حكومت كنند عربده سر
به بيست و هشتم «مرداد» فتنهاى برخاست
بتر ز حادثه ى ننگ بار «شهريور»[۷]
به قصد جان گرانمايه پيشوا آن روز
روان شدند اجامر به سان جيشِ تَتَر
روان شدند و به دست اندر آلت تخريب
كه آشيانه ى ملت كنند زير و زبر
دُرُست در پىِ اشرار، جمع لشكريان
به توپ گشته مجهز براى عرض هنر
شدند حمله ور آن گهَ به خانه ى «صدونه»
كه بود قبله ى آمال چل كرور نفر
به توپ بسته شد آن خانه همايون پى
كه بود قدرت او قدرِ مُلكرا مظهر
ز بس گلوله كه بر بام در فرو باريد
بر آن سراى مبارك نه بام ماند و نه در
در آن دقيقه «مصدق» بروى مسند خويش
نشسته بود و به گِردش سران دانشور
ز هاى و هوى شغالان به پشت بام سراى
نداشت بيم بانند شير شرزهى نر
بگفت كز اثر خون من به باغ وطن
نهال «نهضت ملى» رسد به برگ و به بر
چه باك از اين كه شوم كشته در مسير قيام
كه شد شهيد همين راه «پور پيغمبر»
هزار رهبرِ چون من فداى ايران باد
كه اوست ثابت و ماييم جمله راهگذر
منم فدايى آزادى وطن كِامروز
به خون خويش بغلتم ببالش و بستر
ولى ز خانه برون برده شد به دوش خواص
در اين ميانه كه سودى نداشت بوك و مگر
مهاجمان به چپاول زدند يكسره دست
بسان لشگر چنگيز و فرقهى بربر
هر آن چه بود در آنجا به باد يغما رفت
ز فرش و زيور و اسناد و خامه و دفتر
به ساعتى دو به ويرانه اى مبدل گشت
خود آن عمارت آباد و ساحت انور
چو شد خراب، درو سر بسر عيان گرديد
هزار گنج لآلى ز جاه و شوكت و فر
به خانه نام و نشان ماند و افتخار و شرف
كه بود بر در و ديوار خوشترين زيور
هر آن گلوله كه باريده بود بر در و بام
بجاى هشته نشانى ز فّر و جاه و خطر
بجاى هشته نشانى ز فخر و جانبازى
كه هست صفحه ى تاريخ را بهين مفخر
در اين قضيه عدو خواست ذكر اين مقصود
كه از حمايت ميهن حذر كنيد حذر
وليك غافل از آن كآتش وطن خواهى
به قلب ما نشود تا به حشر خاكستر
هماره مهر وطن در درون سينهى ما
چو آتشىست فروزان كزو جهد اخگر
سزد كه فخر كند بر شهان زريّن تاج
هر آن كه راست ز عشق وطن به سرافسر
بر اين مصيبت عُظمى گريست پيرو جوان
چو داغديده پدر در عزاى مرگ پسر
نژند و غمزده شد هر كس از صغير و كبير
پس از مشاهده ى اين جنايت اكبر
به پايتخت مسلط شدند در همه جاى
سپاهيان كه بكف داشتند تيغ و سپر
شد استماع كه فرمان شه بود صادر
به نام (زاهدى) آن خائن جنايتگر
برون شتافت همان لحظه از نهانگاهش
رئيس دولت غاصب امير لشكر شر
به گِرد او شده مجموع، دسته يى ز اشرار
چو گِردِ جيفه بسى كركسان رِشكين پر
گرفت در كف منحوس خود زمام امور
چنان كه «ميرغزان» در قلمرو «سنجر»
فكند جمله ى احرارِ مُلك در زندان
گرفت گردن اخيارِ شهر در چنبر
ز بهر خادم ميهن، نهِشت جاى قرار
ز بهر حامى ملت، ببست راه مفر
به كينه تيغ ستم آخت بر سر مسلم
به خيره عزّ و شرف باخت در ره كافر
انيس و همدم او هر كه جاهل و احمق
پسندِ خاطر او هر چه ناقص و ابتر
كشيد سطح فضيلت فرو به حّداقل
رساند اوج رذيلت فرا به حَدْاكثر
به عهد او هنرى مرد پاكباز وطن
نه خرمى به سفر ديد ونى خوشى به حضر
فتاد قاعد ملت به كنج زندانها
چنان كه در دل ويرانه گنج دُرّ و گهر
به نام خائن و اخلالگر گرفت و ببست
هر آن كه آمد از احرار نامور به شُمر
هر ان چه لوطى و كباده كش به ميدان بود
شد از براى وطن پيش كسوت و سرور
گسيل داشت سپاهى به صحن دانشگاه
كه تا محصّل بر ناكُشد در آن محضر
گسست بند زبانها شكست كلك و بنان
كه كس نگويد و ننويسد آن چه رفت ايدر[۸]
بساخت مجلس اعيان و مجلس شورا
به دست شوم «بريطانياى» دستانگر
به كام ملت آزاده ريخت زهر ملال
چنان كه بر سر بيگانه بيخت تَنْگِ شكر[۹]
به شرّ و مفسده كارى كه كرد خواهد بود
هماره تا به ابد ننگِ دودمان بشر
اساسى كرد مدت نمايندگى سناتورها دو سال تعين شد.
[۳]. بزاد فتنهيى: مقصود رويداد نهم اسفند سال ۱۳۳۱ است كه شاه به طور ساختگىمىخواست به خارج سفر كند، و توطئهاى چيده شده بود كه در آن روز حكومت مصدق را واژگون سازند
[۴]. ختم هفدهمين دوره: اشاره به همه پرسى دولت مصدق از ملت ايران بود كه مجلسمنحل شود يا دولت برود؟
[۵]. دو تن وزير و نمايندهاى ز مجلس را: مقصود دكتر حسين فاطمى وزير خارجه ومهندس جهانگير حقّ شناس وزير راه و مهندس احمد زيركزاده نمايندهى مجلس است كه در شب ۲۵ مردادماه از سوى كودتاچيان باز داشت شدند.
[۶]. بدره زر: كيسه زر.